پازن ،کل و بز وحشی
 رده بندی
طبق آخرین رده بندی انجام شده جنس پازن در دنیا 5 گونه دارد که یک گونه آن در ایران زندگی می کند. پازن در منطقه های گوناگون کشور، کل و بز، تکه و گچی، بز و نری و بز وحشی نامیده میشود. با وجودی که پازن دربیشتر کشورهای همسایه ایران و در کشور یونان مشاهده می شود به دلیل زیادی جمعیت و پراکندگی وسیع این گونه در ایران عده ای از محققان آن را پازن ایرانی نامیده اند.
 پراکندگی
این جانور در بیشتر نقاط کشور، که دارای صخره و پوشش گیاهی مناسب و امنیت کافی باشد زندگی می کند. کوه های صخره ای منطقه های جنگلی ( جنگل هایی مانند پارک ملی گلستان) قله های مرتفع ارتفاعات البرز و زاگرس تا ارتفاع بالاتر از 4000 متر از سطح دریا صخره های پست ساحلی خلیج فارس و ارتفاعاتی که در منطقه های خشک کویری قراردارد، از زیستگاه های پازن در ایران محسوب می شود.
 مشخصات پازن
پازن از اجداد بزهای اهلی است، ولی جثه ای بزرگتر دارد نرها، که کل نیز نامیده می شوند شاخ های بلند و شمشیر مانندی دارند که ممکن است طول آنها به 150 سانتیمتر برسد. روی شاخ های پازن گره های متعددی وجود دارد که هر گره مشخص کننده یک سال از عمر جانور است. شاخ ماده ها که بزنامیده می شوند کوتاه و باریک است وبه حدود 20 سانتی متر می رسد. جثه کل ازبز بسیاربزرگ تر است و وزنش گاهی به 120 کیلوگرم می رسد رنگ عمومی بدن در بزها و کل های جوان قهوه ای مایل به خاکستری، ولی در کل های مسن، بخصوص در فصل زمستان، نخودی رنگ است. کل های بالغ ریش بلند وسیاهی دارند. روی تیره پشت و شانه کل ها نیز نوارسیاه رنگی وجود دارد که درناحیه سینه پهن می شود وبه صورت طوقی در می آید که با آن کل طوقی می گویند. رنگ جلو دست ها، پاها و دم کل، بز و بزغاله سیاه است و این یکی از تفاوت های آنها با قوچ و میش و بره به حساب می آید.
 زیستگاه و غذای پازن
پازن ها در زیستگاه های گوناگون کشور، از جنگلی، کوهستانی، کویری تا ساحلی که دارای صخره و مواد غذایی و آب کافی باشد زندگی می کنند. معمولاً این جانوران صبح زود و اوایل غروب به چرا می پردازند ولی برای استراحت و نشخوار به صخره ها و پرتگاهها پناه می برند.
پازن ها گیاه خوارند و از علوفه، بوته ها و برگ درختان تغذیه می کنند. برای خوردن برگ درختان گاهی از طریق شاخه های خمیده بالای درخت می روند گاهی هم برای استفاده از برگ درختان روی پاها می ایستند.
 عادت ها و رفتار
پازن ها به صورت اجتماعی زندگی می کنند. معمولاً بزها، بزغاله ها و نرهای جوان با هم و جدا از دسته کل های مسن به سر می برند. ممکن است تعدادپازن های هر دسته از 300 راس تجاوز کند. گاهی اوقات کل های مسن از گله جدا میشوند و به تنهایی در سوراخ ها و صخره هایی که بالا رفتن از آنها بسیار مشکل است، زندگی می کنند. به این نوع پازن کرخوس می گویند. کرخوس ها بسیار ترسوهستند و فقط صبح بسیار زود و اوایل شب از پناهگاه خود خارج می شوند.
پازن ها جانورانی روزگرد هستند ولی بعضی وقت ها در شب های مهتابی نیز به چرا می پردازند. در جاهایی که امنیت کافی وجود داشته باشد، در فصل تابستان ، در اوایل صبح چراکنان برای نوشیدن آب به طرف چشمه سارها و آبشخورهای می روند. آنها با احتیاط زیاد به آبشخور نزدیک می شوند زیرا در این محل، امکان حمله پلنگ یا شکارچیانی که در کمین نشسته اند، وجود دارد. گاهی اوقات نیز مارهای خطرناکی که به انتظار آمدن پرندگان درکنار آب چنبره زده اند به دلیل بی احتیاطی پازن ها، آنها را نیش می زنند و می کشند.
بر خلاف قوچ ها و میش ها، که هنگام فرا رسیدن سرما گاهی کیلومترها مهاجرت می کنند و به جاهای گرم تر می روند، پازن ها علاقه ای به مهاجرت ندارند به همین دلیل درفصل زمستان به جاهایی می روند که آفتاب گیر باشد. بعضی پازن ها در جاهای کوهستانی بسیار سرد، در فصل زمستان به ارتفاعات بالاتر می روند. زیرا در این ارتفاعات بادهای شدید برف ها را می روبد و گیاهان را در دسترس پازن ها قرار می دهد.
حس بویایی و شنوایی پازن بسیار قوی است این جانور به محض احساس خطر، با صدای مخصوصی اعلام خطر می کند و به صخره های بلند پناه می برد. پازن ها در صخره ها و پرتگاه ها به راحتی و با سرعت زیاد می دودند و هیچ جانوری قادر به تعقیب آنها نیست. ولی در جاهای صاف به شدت آسیب پذیرند. گاهی کل های پیر در فصل جفت گیری به جاهای صاف می آیند که بیشتر آنها را جانوران وحشی یا سگ های گله از بین می برند.
تولید مثل
پازن ها نیز مانند جانوران دیگر ایران، نوزاد خود را زمانی به دنیا می آورند که شرایط از نظر غذا و آب و هوا مناسب باشد. بنابراین با توجه به اینکه مدت آبستنی حدود 160 روز است. زمان جفت گیری در جاهای گرمسیر اوایل پاییز و در جاهای سردسیر، اواخر این فصل است نوزادان درجاهای گرمسیری مانند استان هرمزگان ، در اواخر فصل زمستان و در جاهای سردسیر مانند آذربایجان و البرز مرکزی در اواسط فصل بهار به دنیا می آیند. درفصل جفت گیری ، دسته های کل و بز با هم مخلوط می شوند در این فصل بوی مخصوصی از غده هایی که در قسمت زیرین ته دم نرها وجود دارد، ترشح می شود بین نرهای هم سن، جدال های بسیار سختی درمی گیرد و نرهای قوی تر که شاخ های بلندتری دارند حرمسرایی با 5 تا 15 ماهع تشکیل می دهند. مدت جفت گیری حدود 10  روز است و در این مدت، بعضی نرها بخصوص نرهای مسن، نمی توانند با همه ماده ها جفت گیری کنند در نتیجه هرسال حدود 15 تا 2% از بزها آبستن نمی شوند.
هنگام زایمان بزها به جاهای امن تر می روند و معمولاً دو به ندرت سه بزغاله می زایند. بزغاله ها بسیار چابک و زرنگ هستند ویکی دو روز بعد از تولد، می توانندمادر خود را درصخره ها تعقیب کنند. بزغاله ها تا پنج ماهگی شیرمی خورند و در پانزده ماهگی قادر به جفت گیری هستند طول عمر پازن حدود 15 سال است.
وضعیت پازن در ایران
گفتیم که پازن در جاهای کوهستانی و صخره هایی که بالا رفتن از آنها مشکل است زندگی می کند ولی همین وابستگی به صخره ها و مشخص بودن زیستگاه محدود جانور، باعث شده است که شکارچیان و بخصوص افراد محلی آنها را به آسانی پیدا و آشکار کنند. گاهی نیز عده زیادی شکارچی، درمسیرهای فرار این حیوان، که معمولاً جاهای صاف بین دو قسمت صخره ای است کمین می کنند و عده دیگری با سر وصدا پازن ها به طرف شکارچی می رانند. با این عمل که به آن شکار جرگه می گویند. گاهی ده ها پازن نابود می گردند که ممکن است کلیه پازن های موجود در آن منطقه باشند.
یکی دیگر از خصوصیات پازن ها که، باعث از بین رفتن آنها می شود این است که هنگام فرار گاهی می ایستند و به پشت سر خود نگاه می کنند. این کار فرصت خوبی به شکارچیان می دهد که تعدادی از آنها را در یک محل شکار می کنند. در گذشته ای نه چندان دور، دسته های بزرگ پازن در بیشتر جاهای کشور ما مشاهده می شد. ولی در حال حاضر نسل آنها در بسیاری از منطقه ها بعلت شکار بی رویه و تخریب زیستگاه به کلی از بین رفته است . برای مثال در پارک ملی بختگان حدود 8000 راس پازن زندگی می کردند ولی در حال حاضر، تعداد آنها به کمتر از 100 راس رسیده است. در اطراف جاده تهران به جاجرود هم صدها راس پازن، بخصوص در فصل زمستان مشاهده می شد که دیگر اثری از آنها دیده نمی شود.
 اقدامات حفاظتی انجام شده
پازن جزو جانوران وحشی قابل شکار ایران است. سازمان حفاظت محیط زیست هر سال برای شکار تعداد معدودی پازن، پروانه شکار صادر می کند و شکارچیانی که تفنگ گلوله زنی داشته باشند می توانند پروانه شکار بگیرند. جاهایی مانند خبر، هفتاد قله، البرز مرکزی، تندوره و پارک محلی تحت حفاظت مستقیم قرار دارد.
در برخی از مناطق هم که منابع آب محدودی وجود دارد آبشخورهایی بوسیله سازمان حفاظت محیط زیست احداث گردیده است.

موضوعات مرتبط: همه چیز در مورد پازن
برچسب‌ها: پازن , سلطان , صخره , ها